Akropol – dziedzictwo starożytnej Grecji

5 stycznia 2011

Z greckiego akropol oznacza „górne miasto” lub „najwyższe miasto”. W starożytnej Grecji budowano siedliska ludzkie tak, by ewentualni najeźdźcy byli widoczni z daleka, a ich dotarcie do bram miasta było jak najbardziej utrudnione.

Najbardziej znany Akropol na świecie to ten ateński. Pierwsze ślady osadnictwa na tym wzniesieniu, które ma 90 metrów pochodzi z okresu neolitu, czyli z końcowej epoki kamienia. Najstarsze mury obronne, jakie tu odkryto, według archeologów, pochodzą z X wieku p.n.e. W pierwszej połowie VI wieku p.n.e. powstała tu pierwsza świątynia nazwana Hekatompedon i w tym samym stuleciu ok. 560 roku Pizystrat, tyran ateński buduje monumentalną bramę – Propyleje oraz rozbudowuje istniejącą już świątynię.

Podczas najazdu Persów w 480 roku p.n.e. wszystkie zabudowania na wzgórzu uległy zniszczeniu. Kolejna świątynia zaczęła być wznoszona dopiero po trzech latach z inicjatywy Peryklesa – wielkiego ateńskiego polityka i orędownika demokracji. Ta świątynia to stojący do dzisiejszego dnia Partenon. Budowla była wzniesiona na cześć bogini mądrości i sprawiedliwej wojny Ateny, patronki miasta. Styl architektoniczny, w jakim zaprojektowano Partenon to porządek dorycki, charakteryzujący się monumentalnością, ciężkością i funkcjonalnością. Partenon znajduje się w centralnym punkcie Akropolu, a materiał, z którego go wykonano to biały marmur. Rzeźby i posągi (m.in. posąg Ateny z brązu) są dziełem Fidiasza, który uważany jest za najwybitniejszego greckiego artystę klasycznego.

Świątynia ma kształt prostokąta otoczonego 46 kolumnami, na których umieszczony był ozdobny gzyms. Przez to, że Partenon był wykonany z drogiego materiału i znajdowały się w nim cenne eksponaty był powoli rozkradany. Nie oszczędzały go też kolejne wojny. Jego obecny wygląd więc to głównie tylko wielkie kolumny (w USA w mieście Nashville stoi replika ateńskiego dzieła).

W 438 roku p.n.e. rozpoczęła się budowa Propylei częściowo na gruzach tej z czasów Pizystrata. Architektem był Mnesikles. Całość składała się z wielkiej i małej bramy, do budynku głównego prowadziły schody, a na jego fasadach znajdowało się po sześć kolumn. Północna część przeznaczona była na galerię, a na końcu południowej strony wybudowano świątynię Ateny Nike. Propyleje nie doczekały się nigdy ostatecznego wykończenia, ponieważ przeszkodziły temu wojny. Do dzisiejszego dnia zachowały się głównie kolumny i kilka ścian.

Kolejna świątynia na Akropolu pojawiła się w 406 roku p.n.e. i wybudowana była na cześć Erechteusza (pierwszego króla Aten), a poświecona była Posejdonowi i Atenie. Miała ona dwa poziomy i reprezentowała porządek joński, miała więc lekką konstrukcję z bogatymi zdobieniami. Cała świątynia składała się z trzech budynków z osobnymi wejściami jednak każda część była ze sobą połączona. Najciekawszą pozostałością po świątyni Erechtejon jest portyk z kariatydami – prostokątny budynek przylegający do głównej budowli, którego sklepienie opiera się na ozdobnych kolumnach, przedstawiających sylwetki kobiet.

W 27 roku n.e. Rzymianie wybudowali jeszcze świątynie Romy i Augusta, co naruszyło dotychczasowy klasyczny wygląd zabudowy wzgórza. Był to okrągły budynek o średnicy 11 metrów bez ścian, a sklepienie opierało się jedynie na kolumnach. To ostatni znany budynek, który powstał na Akropolu. Kolejne lata to przekształcanie Partenonu w kościół chrześcijański lub w meczet przez najeźdźców z Turcji, których obecność na wzgórzu i próby jego odbicia miały opłakany skutek dla zabudowy. W 1834 roku rozpoczęto prace archeologiczne na tym terenie, a od 1975 roku trwają prace renowacyjne.